Ten film to unikat odnaleziony zupełnie przypadkiem przy przeglądaniu starych filmów Agfa. Wprawne oko rozpoznaje kilka osobistości z kręgów ówczesnej władzy, w tym nadprezydenta.
Na tory kolejowe przy miejskim nabrzeżu, dziś Basenu Północnego w Świnoujściu, wtoczyła się wolno lokomotywa ciągnąca salonkę wodza III Rzeszy.
Po chwili z jednego z okien wagonu wychylił się uśmiechnięty Adolf Hitler, honorowy mieszkaniec Swinemünde. Zaczął machać do zgromadzonych na nabrzeżu wywołując falę radości i uniesienia.
Cel - Kłajpeda
Adolf Hitler odwiedził Świnoujście dwa razy. Pierwszy raz 22 marca 1939 r., gdy jechał do „nowego” miasta niemieckiego, Kłajpedy i drugi raz, gdy wracał z niego do Berlina 24 marca.
- Hitler nie lubił latać samolotem, choć czasami z niego korzystał - mówi Piotr Piwowarczyk, szef Muzeum Obrony Wybrzeża w Świnoujściu, który odnalazł film przeglądając stare taśmy firmy Agfa. - Gdy więc udawał się do Kłajpedy, przyjechał do Świnoujścia pociągiem, a stąd kontynuował dalej podróż już na pokładzie krążownika Kriegsmarine.
Godzina osiemnasta
Najprawdopodobniej wszystkie ujęcia widoczne na filmie (można go zobaczyć na stronie Fortu Gerharda lub GS24.pl), wykonano w Świnoujściu przed południem w piątek 24 marca 1939 roku czyli podczas powrotu Hitlera z Kłajpedy.
Być może film z przyjazdu Hitlera w drodze do Kłajpedy też gdzieś istnieje i czeka na odkrycie. W każdym bądź razie 22 marca Führer przyjechał do Świnoujścia tuż po zachodzie słońca, parę minut po godzinie 18. Z zachowanych informacji wynika, że prosto z wagonu skierował się na czekający nań krążownik „Deutsch-land”.
- Wiemy, że wysiadł na peronie Basenu Północnego około godziny 18 - opowiada Piwowarczyk. - W źródłach z tamtego okresu można znaleźć wzmianki, że tłum gapiów, mieszkańców Swinemünde, a zarazem „dobrych Niemców i prawdziwych narodowych socjalistów” zebrał się na miejscu czekając na Hitlera już około godziny 15.
Neuman w mundurze
Na filmie ujęcie, na którym wzdłuż nabrzeża stoi ustawiony szpaler niemieckich żołnierzy Luftwaffe i marynarzy Kriegsmarine.
- Wokół Hitlera, w najbliższym otoczeniu stoi grupa oficerów i funkcjonariuszy państwowych - opowiada Piwowarczyk. - Jakaś kobieta wręcza mu kwiaty. Nie oddaje ich żadnemu z asystujących mu oficerów, ale idzie dalej trzymając je w ręku. Wprawne oko rozpoznaje kilka osobistości z kręgów ówczesnej władzy. Tuż za wodzem dumnie defiluje nadprezydent Swinemünde, Schwe-de-Coburg, ladrat Florke i ubrany w mundur burmistrz Walter Neuman.
W tle wozy pancerne, na niebie przelatujące samoloty. Hitler nie przypomina postaci, które zazwyczaj pokazuje się w filmach. Jest uśmiechnięty, niemal onieśmielony i wyraźnie wzruszony. Podchodzi do ludzi i rozmawia z nimi. Całkowicie brak w nim sztywności charakterystycznej dla wszystkich współczesnych polityków.
- To prawdopodobnie jest ujęcie z Kłajpedy, niemieckiego Memel - mówi Piwowarczyk. - Natomiast wszystkie ujęcia, w których w tle występuje pociąg, były z dużą pewnością robione w Świnoujściu. Na kilku ujęciach wprawne oko wypatrzy nawet naszą latarnię morską dumnie dominującą po środku kadru.
W krótkiej przebitce, na tle samolotu pokazany został Juozas Urb Minister für Auswärtige Angelegenheiten, minister spraw zagranicznych Litwy.
To ten, który 23 marca 1939 roku podpisał w Berlinie umowę o włączeniu Okręgu Kłajpedy do Niemiec. Historia tego regionu trochę przypomina Gdańsk i jest niezwykle ciekawa. Trudno ją opisać w kilku słowach, ale warto wspomnieć, że do 1939 roku istniał w ramach Litwy autonomiczny Okręg Kłajpeda. Zabiegali o to Francuzi, którzy rozwijali tu interesy, przeciwni byli za to Brytyjczycy.
Wcześniej, bo do 1932 r. kraj Kłajpedy opuściło prawie 10 tysięcy Niemców. Woleli zamieszkać na terenie Prus Wschodnich. Temu zaś był przeciwny niemiecki rząd obawiający się przyspieszonej lituanizacji Kłajpedy. I nie bez przyczyny, bo opuszczane miejsca przez Niemców zajęło 9 tysięcy Litwinów z terenów Kowieńszczy-zny.
Od końca lat dwudziestych zaczęły wzrastać wpływy ugrupowań nazistowskich, które domagały się włączenia okręgu do Rzeszy. Memellandzkich (kłajpedowskich) nazistów reprezentowali Theodor von Sass, lider Christlich-Sozialistische Arbeitsgemeinschaft) oraz Ernst Neumann z Sozialistische Volksgemeinschaft. Obie partie liczyły w 1933 już prawie 10 tysięcy członków.
Weryfikacja faktów
- Film mimo że jest krótki, daje nam możliwość weryfikacji wielu faktów historycznych - mówi Piwowarczyk. - A co istotne, po raz pierwszy jest po wojnie udostępniony szerokiej publiczności. Poza tym, jak widać po przypadku tego filmu, państwowe i prywatne kolekcje kryją jeszcze wiele tajemnic.
