Jakie darowizny nie liczą się przy obliczaniu zachowku
Darowizny na rzecz spadkobierców podlegają doliczeniu niezależnie od tego, kiedy zostały dokonane
W przypadku dziedziczenia ustawowego żonie należałaby się jedna czwarta majątku (minimum ustawowe), czyli 200 tys. zł. Pozostałą część, czyli 600 tys. zł, należałoby podzielić pomiędzy czworo dzieci, a zatem każde z nich mogłoby otrzymać po 150 tys. zł.
Po otwarciu testamentu żona i synowie zmarłego wystąpili do jedynej spadkobierczyni z wnioskiem o zachowek. Ponieważ jeden z synów jest niepełnoletni, należy mu się dwie trzecie ze 150 tys. zł, a więc 100 tys. zł. Pozostali pełnoletni synowie zażądali po połowie ze 150 tys. zł, czyli po 75 tys. zł. Małżonka spadkodawcy wystąpiła o zachowek równy połowie swojego ustawowego udziału, czyli o 100 tys. zł. W sumie żądania osób pominiętych w testamencie obejmują 350 tys. zł. Dla córki – jeśli uda się wyegzekwować od niej pieniądze – pozostanie więc jedynie 450 tys. zł z przyznanego jej w testamencie 800-tysięcznego spadku.
Przykład II
Kolejny przykład związany jest ze szczególnym przypadkiem, gdy spadkodawca część swojego majątku rozdysponował w testamencie, a pozostała część została do podziału wedle reguł ustawy. W takiej sytuacji osoba pokrzywdzona także może domagać się zachowku.
Załóżmy więc, że spadkodawca, który był wdowcem, miał jedno dziecko. W testamencie, który pozostawił, figuruje jednak tylko brat zmarłego. Został on obdarowany większością masy spadkowej w wysokości dwóch trzecich majątku. Co pozostaje dziecku? Pozostaje mu dziedziczenie ustawowe pozostałego majątku (jednej trzeciej) oraz... domaganie się rekompensaty. Przy czym rekompensata ta powinna być równa różnicy pomiędzy wysokością zachowku a wartością przypadającej mu ustawowej części spadku. Pamiętając, że brat w ogóle nie dziedziczy z mocy ustawy, uświadomimy sobie, że dziecku (o ile jest pełnoletnie) należałby się zachowek w wysokości połowy z całości majątku! A zatem może się ono domagać rekompensaty w wysokości różnicy pomiędzy 1/2 a 1/3 spadku.
Darowizny i zapisy
Aby sprawdzić, czy mamy szansę na zachowek, musimy dokonać jego wyliczenia, uwzględniając także wartość udzielonych przez spadkodawcę darowizn i ewentualnie zapisów windykacyjnych. Wartość darowizn wycenia się wedle stanu z chwili ich dokonania, ale według cen z chwili ustalenia zachowku. Oznacza to, że darowizna (np. samochód) nie musiała dotrwać fizycznie do momentu otwarcia spadku – znaczenie ma tylko to, że została przyznana, uszczuplając tym samym majątek późniejszego spadkodawcy.
Darowizny dokonane na rzecz spadkobierców lub osób uprawnionych do zachowku podlegają doliczeniu niezależnie od tego, kiedy zostały dokonane. Nie wlicza się jednak darowizn:
a przyjętych zwyczajowo w danych stosunkach (np. prezentów z okazji imienin i świąt – nie podlegają one doliczeniu niezależnie od tego, czy zostały dokonane na rzecz spadkobierców, czy też innych osób);
a dokonanych ponad 10 lat przed otwarciem spadku na rzecz osób nie będących spadkobiercami.
Innymi słowy, 10-letnie ograniczenie czasowe występuje wtedy, gdy obdarowany nie jest spadkobiercą albo uprawnionym do zachowku. Darowizny dokonane na rzecz spadkobierców bądź osób uprawnionych do zachowku zawsze dolicza się do spadku, niezależnie od tego kiedy ich dokonano.
Przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu (np. dziecku) nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż 300 dni przed urodzeniem się zstępnego. Z kolei przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa.
Uwaga: za darowizny nie uznaje się tak szczególnych form przysporzenia majątku, jak uposażenie (art. 831 Kc), służebność mieszkania, umowa o dożywocie. Nie podlegają one doliczeniu do masy spadkowej.
W ciągu 5 lat
Prawo do zachowku powstaje z chwilą otwarcia spadku, a jego realizacja – wobec ewentualnego braku zgody uprzywilejowanych spadkobierców – może nastąpić w następstwie dochodzenia roszczeń w postępowaniu sądowym, a następnie w postępowaniu egzekucyjnym.
Z żądaniem zachowku można wystąpić w ciągu pięciu lat od momentu ogłoszenia testamentu.
Od kogo można domagać się zachowku, jeśli spadkodawca porozdawał swój majątek
- Od obdarowanego spadkobiercy ustawowego, niezależnie od terminu dokonania darowizny (z zastrzeżeniami dotyczącymi zstępnego i współmałżonka, o czym poniżej).
- Od obdarowanego, który nie jest spadkobiercą ustawowym. Dotyczy to tylko i wyłącznie darowizn dokonanych w ciągu 10 lat przed śmiercią spadkodawcy.
Obdarowany odpowiada co do zasady całym swoim majątkiem (a nie tylko przedmiotem darowizny), jednakże – jak to ujmują przepisy spadkowe – „do wysokości wzbogacenia”. Utrata czy zużycie darowizny nie zwalniają z obowiązku wypłaty zachowku.
Przy obliczaniu zachowku dla dziecka lub wnuka nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych przed ich urodzeniem, a w przypadku zachowku dla współmałżonka – przed ślubem.
Autor: Andrzej Gębarowski